Skûtsjesilen kijken bij Drachten
Skûtsjesilen is een belangrijk onderdeel van de Friese cultuur. Maar hoe kun je dit beleven als niet-Fries? Waar moet je kijken? En wat is skûtsjesilen eigenlijk precies? Als buitenstaander ging ik kijken bij het skûtsjesilen bij Drachten om jou antwoord te geven op deze vragen.
Op uitnodiging van Platform Gastvrij Smallingerland ging ik mee naar de wedstrijd skûtsjesilen bij De Veenhoop, niet ver van Drachten. Ik had geen idee wat ik ervan kon verwachten, maar deze dag ben ik helemaal om. Wat een gewone zeilwedstrijd leek blijkt een stukje Friese cultuur te zijn waar heel veel passie in zit.
Wat is skûtsjesilen?
Eigenlijk is het heel simpel: zeilen met een oud vrachtschip. De wedstrijden skûtsjesilen zijn dus eigenlijk zeilwedstrijden. Maar uiteraard is het niet zo simpel, want de competitie heeft natuurlijk eigen regels en bijzonderheden.
Skûtsjesilen is een typisch Friese watersport. Friesland gonst ervan tijdens de zomerweken waarin de wedstrijden plaatsvinden. Echt een belangrijk onderdeel van de Friese cultuur, zo ontdekte ik al snel. De deelnemers praten er met veel passie over en dat spat er dan ook vanaf.
Wat is een skûtsje?
Een skûtsje is een bepaald soort schip. Sterker nog, het is eigenlijk een vrachtschip. In de 18e eeuw en rond 1900 werden veel van deze schepen gebouwd in Friesland. De vrachtschepen vervoerden veen, mest of turf.
Naast vrachtschepen waren de skûtsjes ook meteen het huis van het gezin dat erop vaarde. Een gezin had soms wel zes kinderen. Als je ziet hoe groot het schip van binnen is kun je dat bijna niet geloven. Voorin het schip zit een kleine ruimte met twee bedden. Hieronder zitten kisten, waar de kleinsten in konden slapen. Zodra de kinderen te groot werden sliepen ze voorin het schip. Daarvoor moesten ze zich dan eerst een weg banen langs de lading in het ruim.
Behalve de slaapruimte is er nog een ruimte voorin het schip. Hier zat een kleine haard, een tafel en stoelen en wat kastjes. De leefruimte is niet groot voor zo’n groot gezin, maar ik vond het er gek genoeg nog best wel knus uitzien.
Hoe lang bestaat skûtsjesilen?
Met de komst van grotere, gemotoriseerde binnenvaartschepen werden de skûtsjes steeds minder rendabel. In de eerste helft van de 20e eeuw werden er steeds vaker wedstrijden georganiseerd voor de schepen. Hier kon een geldprijs mee gewonnen worden, waardoor dit interessant was voor de eigenaren van de schepen.
In 1945 werd de SKS, Sintrale Kommisje Skûtsjesilen (of Centrale Commissie Skûtsjezeilen in het Nederlands) opgericht. Daarvoor waren er dus ook verschillende wedstrijden, maar werd dat niet georganiseerd door een overkoepelende organisatie. Sinds 1973 doet er een vaste groep van 14 skûtsjes mee aan de wedstrijden. Deze vinden plaats tijdens de eerste twee weken van de bouwvakvakantie (in de zomer). Er zijn dan verschillende wedstrijden die leiden tot een eindklassement.
Hoe werkt skûtsjesilen?
Eigenlijk is het heel simpel: wie het snelst is, die wint. Uiteraard zijn hier nog wel regels aan verbonden. Vooral de manier van starten is niet bij elke wedstrijd hetzelfde. En tijdens een wedstrijd gebeurt er zoveel dat het misschien moeilijk te volgen is.
De winnaar van een wedstrijd krijgt 0,9 punt. De tweede krijgt er 2, dan 3, dan 4 en zo verder. In de eindklassement wint degene met de minste punten. Door te werken met 0,9 punt voor de winnaar hopen ze een gelijkstand te voorkomen.
Omdat ik zelf natuurlijk geen expert ben verwijs ik je voor de overige regels van het skûtsjesilen graag door naar de experts.
Waaruit bestaat de bemanning bij skûtsjesilen?
Er zijn geen vaste regels over de hoeveelheid mensen die er op het skûtsje mogen. Maar hoe meer, hoe zwaarder je ook wordt. Elk bemanningslid heeft een eigen taak. Het is dus heel belangrijk dat het hele team goed op elkaar afgestemd is.
Vrouwen mogen ook meedoen met skûtsjesilen. Het gebeurt echter nog niet heel vaak. Van oudsher mocht dit niet, want vrouwen brengen ongeluk op een schip. Dat is door de jaren heen wel veranderd. Voor het skûtsjesilen is echter veel kracht nodig. Om geen onnodige ballast mee te nemen wil je zo min mogelijk personen mee, die zo efficiënt mogelijk werken. Daarom gaan er in de praktijk weinig vrouwen mee: zij winnen het in kracht toch vaak niet van mannen.
En heel eerlijk: de mannen zijn nog steeds wel een beetje bijgelovig wat betreft het meenemen van vrouwen. Dat durven ze best eerlijk toe te geven. Maar ik geloof ook dat als je het graag wilt en bewijst dat je een goede bijdrage bent, de meesten van hen het toch goed zouden vinden. En ik was erg onder de indruk van hoezeer ze benadrukten hoe belangrijk het is dat partners helpen tijdens de wedstrijden op het schip waarom de bemanning slaapt en eet. Dus gewaardeerd worden de vrouwen zeker wel!
Skûtsjesilen bij De Veenhoop bekijken
Je kunt de wedstrijden op verschillende plekken bekijken. Zelf ging ik naar de wedstrijd bij De Veenhoop. Ik had het geluk om uitgenodigd te worden op de supportersboot van Drachtster Skûtsje. Maar je kunt de wedstrijd ook heel goed vanaf de kant bekijken!
Als je De Veenhoop inrijdt kun je de borden volgen naar het Veenhoop festival. Hier kun je parkeren als je de wedstrijd wilt zien. Vanaf hier kun je ook op de kade komen en de wedstrijd goed bekijken.
Je kunt het skûtsjesilen goed zien vanaf de kade. De handigste plek om de wedstrijd te zien staat aangegeven op Google Maps: hoe handig! Het is op de Polderdijk. Maar je kunt op Maps het beste zoeken naar Binnenringfeart. Niet alle straten hier staan even duidelijk op Google Maps, maar op deze manier moet je het kunnen vinden. Vanaf dit pad heb je goed zicht op de wedstrijd.
Het leuke van het kijken naar skûtsjesilen bij De Veenhoop is dat ze hier starten vanaf de wal. De skûtsjes liggen dus stil voor de start. De startvolgorde van de skûtsjes wordt geloot. Als je de ene keer een gunstige plek hebt, dan heb je een andere keer een minder gunstige plek. Bij veel wedstrijden starten de skûtsjes terwijl ze al varen, maar dat is dus bij De Veenhoop niet het geval. Ze liggen genummerd achter elkaar.
Skûtsjesilen drachten
Het Drachtster Skûtsje is één van de deelnemers aan de wedstrijden van het skûtsjesilen in de SKS. Dit skûtsje kwam in 1913 van de werf in Drachten. Deze werf werd ook wel ‘De Pijp’ genoemd. Meer van de helft van de skûtsjes die meedoen aan de SKS komen van deze werf, dus ze wisten zeker wat ze deden!
Het Drachtster Skûtsje is het eerste skûtsje dat gebruikt werd voor wedstrijdzeilen dat nu nog steeds meedoet met de wedstrijden. Heel bijzonder dus, zeker als je bedenkt hoe lang deze schepen nu al meegaan. En dat ze dus ooit vracht vervoerden!
De Veenhoop heet trouwens zo omdat op deze plek veen geladen werd op de skûtsjes. Heel logisch eigenlijk! Vanaf hier kun je ook de Turfroute varen. En ik denk dat je inmiddels ook wel kunt raden waar die naam vandaan komt.
skûtsjesilen: mijn ervaring
Met de auto rijden we van Drachten naar De Veenhoop om zo de wedstrijd van het skûtsjesilen mee te maken. Wij mogen kijken vanaf de supportersboot van het Drachtster Skûtsje, hoe bijzonder is dat?
We werden opgehaald langs de weg om naar de supportersboot gebracht te worden. Het was even zoeken naar het juiste adres om te vertrekken, maar gelukkig waren we niet de enige die daar moeite mee hadden. We gingen een boot op en werden naar de overzijde gebracht.
Hier lag de boot die de zeilers ook als thuishaven gebruiken tijdens de week van het skûtsjesilen. Zij hebben immers ook een plek nodig om te eten en slapen. Vaak gaan partners van de zeilers mee om te helpen met het maken van het eten en het schoonhouden van de boot. Zo is het eigenlijk een familieaangelegenheid, want die taken zijn belangrijker dan je denkt.
Op het dek is een lekkere lunch voor ons terwijl we wachten op de start van de wedstrijd. Helaas is het vandaag vooral de vraag of de wedstrijd wel doorgaat. Waar ik vanochtend nog dacht ‘Gelukkig waait het vandaag!’ kom ik er nu achter dat te harde wind gevaarlijk is. Afgelopen weekend sloeg er nog een skûtsje om bij een wedstrijd. De boten liggen niet diep, dus daar is altijd risico op. En nu met windkracht 5 met flinke uitschieters..
Er volgt een welkomstspeech in het Fries. Gelukkig zijn er meer dan genoeg Friezen die het voor me willen vertalen. Ik leer ook meteen dat Fries steeds minder gesproken wordt, omdat het niet meer de voertaal is op scholen. Het wordt nu als tweede taal gesproken. Gelukkig probeert de jonge generatie weer steeds meer Fries te spreken onderling, zodat deze taal niet verloren gaat. Friesland heeft een heel eigen cultuur in Nederland en ik begrijp steeds beter waarom dit echt bewaard moet blijven.
Helaas komt na de lunch inderdaad de mededeling dat de wedstrijd niet doorgaat. Jammer! Want ik had me er echt op verheugd. Er komen nog wel enkele skûtsjes voorbij, zodat we toch nog een beetje kunnen zien hoe ze varen. In plaats van de wedstrijd kijken genieten we dus maar van de borrel, die nu wat vroeger kan beginnen.
Even later krijgen we de mededeling dat we wel even op het skûtsje mogen kijken. Dat is dan wel een bijzondere bonus! We kunnen even rondlopen. En dan zijn er ook nog twee bemanningsleden die ons wel wat meer over deze traditie willen vertellen. We worden uitgenodigd in het oude leefgedeelte. En hier leer ik pas echt de magie van het skûtsjesilen. De passie waarmee zij over deze sport praten bekeert mij ook. Extra jammer dat ik het niet gezien heb, maar wel heel bijzonder om dit zo uit eerste hand te horen. Ik moet nu dus sowieso terug!
Na dit waardevolle en informatieve gesprek (waar ik veel antwoorden heb geleerd op de vragen die je hier ziet staan) gaan we de boot weer af. Om het feestje compleet te maken neemt iemand van de lokale zeilschool ons mee op pad. Zo leren we meer over het Veenhoopfestival en zien we de startplekken van de skûtsjes.
Terug op de supportersboot is het nog even tijd om te borrelen voor we terug aan wal gaan. Een superinformatieve dag. Volgend jaar moet ik terug om het zelf mee te maken!
Ben jij benieuwd geworden naar skûtsjesilen? Ik hoop het nog eens te kunnen beleven terwijl de wedstrijd wel doorgaat om zo het echte spektakel te kunnen zien!
